In de meeste gevallen ontwikkelt een depressie zich geleidelijk om vervolgens in korte tijd zichtbaar te worden. Een depressie kan in sommige gevallen binnen een paar dagen maar ook binnen een dag ontstaan.
De duur en ernst van een depressieve episode, de periode waarin zich depressieve symptomen voordoen, verschilt per persoon. De helft ervan duurt korter dan drie maanden, één op de vijf duurt langer dan twee jaar, met een gemiddelde van 8 maanden. Hoe ernstiger de symptomen van een depressie hoe langer de episode zal duren. Ook het ontbreken van sociale steun, het hebben van een chronische lichamelijke ziekte en het langer duren van eerdere episodes hebben betrekking op de duur van een depressie en zullen deze verlengen. Mensen die depressief zijn maken gemiddeld vier depressieve periodes door tijdens hun leven. In het meest gunstige geval gaat een depressie na enkele weken over maar het is ook mogelijk dat daar maanden of zelfs jaren overheen gaan. In dat geval is er sprake van een chronische depressieve stoornis.
Chronisch kan echter ook ‘vaker terugkerend’ betekenen, wat inhoudt dat er nog veel vaker sprake is van chronische depressies. De kans op terugval is bij deze ziekte namelijk aanzienlijk, in 40% van de gevallen keert de stoornis binnen twee jaar terug. Na iedere nieuwe depressie neemt de kans op een volgende depressieve periode toe. Tot voor kort werd dit verklaard aan de hand van de zogenaamde ‘littekenhypothese’ waarbij ervan werd uitgegaan dat een depressie een litteken nalaat dat iemand de rest van zijn leven gevoeliger maakt voor nieuwe depressies. Deze hypothese is echter vervangen door een nieuwe die stelt dat een volgende depressie te maken heeft met risicofactoren die vóór de eerste episode al aanwezig waren. De kans op herhaling zou hierbij verkleind kunnen worden door iets te doen aan de factoren die tot de stoornis hebben geleid.
Tijdens de therapie wordt ook altijd tijd besteed aan het opstellen van een terugvalpreventieplan of signaleringsplan. Iemand die al eerder door een depressieve episode heen is gegaan heeft sneller in de gaten wanneer de symptomen zich weer voordoen of verergeren waardoor sneller ingegrepen kan worden om het tij te keren.
Voor mensen die in een ziekenhuis zijn opgenomen gelden echter andere (somberdere) cijfers. Hun symptomen zijn over het algemeen ernstiger, ze hebben grotere beperkingen en meer kans op bijkomende ziektes, wat verklaart dat de vooruitzichten voor hen slechter zijn, ook bij intensieve behandeling. Van hen wordt ongeveer 60% binnen 15 jaar opnieuw opgenomen voor depressie, pleegt 10% zelfmoord en blijft slechts 20% nieuwe depressieve episodes bespaard.