Een vrij nieuwe vorm van cognitieve gedragstherapie die aan het einde van de 20ste eeuw door Steven C. Hayes is ontwikkeld en deel uitmaakt van het functioneel contextualisme (therapiestroming). Bij Acceptance and Commitment Therapy leren cliënten zich te richten op zaken die op directe wijze beïnvloedbaar zijn, zoals het eigen gedrag. Onvermijdelijke zaken waarover geen controle verkregen kan worden omdat ze niet direct te beïnvloeden zijn, gaat volgens deze theorie ten koste van een waardevol leven. In plaats daarvan lopen mensen vast waarbij hun gedrag, waarover ze de controle verloren zijn, merendeels bepaald wordt door hun emoties, stemming en gedachten. In de Verenigde Staten is ACT sinds maart 2011 een officieel erkende behandelwijze. Er bestaat momenteel echter nog geen officiële opleiding tot ACT therapeut.
Acceptance and Commitment Therapy bij depressie
ACT is van mening dat mensen in een depressie gevangen raken vanwege processen waarmee ieder mens in een bepaalde mate te maken krijgt. De samenleving waarin we leven benadrukt ons controle te krijgen over onze gevoelens, gedachten, herinneringen en lichamelijke ervaringen. Deze controle kan zich echter ook tegen ons keren omdat hij ertoe kan leiden dat teveel tijd en energie besteed wordt aan het wegwerken van normale menselijke ervaringen als angst, eenzaamheid of somberheid. In diezelfde tijd hadden betekenisvolle activiteiten ondernomen kunnen worden waardoor er steeds minder positieve ervaringen overblijven.
Diezelfde maatschappij hecht daarnaast ook veel waarde aan een goed functionerend probleemoplossend vermogen. De keerzijde van dit vele nadenken is dat men op zo’n moment geen aandacht voor zijn omgeving heeft en wat zich daarin afspeelt zodat daar ook niet van genoten kan worden.
Depressie ontstaat en blijft volgens ACT ook voortduren vanwege het feit dat we verstrikt raken in ons eigen denken. Mensen die depressief zijn denken veel na over dingen die ze verkeerd hebben gedaan, waarom andere mensen hen niet goed genoeg vinden en wat hen mankeert. Dit maakt ze nog somberder en laat ze niet meer toekomen aan belangrijke activiteiten. Ons denkvermogen heeft echter als voornaamste taak op tijd gevaren en problemen te signaleren zodat we kunnen ingrijpen. Op het moment dat ons denken echter van alles een probleem gaat maken, die zich dus alleen in ons hoofd afspelen, kunnen we niet meer genieten.
Tijdens een ACT behandeling wordt bekeken hoe bovenstaande processen geleid hebben tot het ontstaan van een depressieve stoornis en hoe de cliënt deze ervaringen achter zich kan laten. Van belang hierbij is dat je leert accepteren waarbij je je openstelt voor je gevoelens, gedachten, herinneringen en lichamelijke sensaties zonder deze te veranderen. Gedurende de therapie leer je de vaardigheid van het accepteren vanzelf. Het is daarbij ook niet de bedoeling alle ervaringen te accepteren maar om te leren gebeurtenissen te accepteren waardoor je meer betekenisvolle activiteiten kunt ondernemen. Samen met de therapeut wordt gekeken naar de dingen die betekenis aan jouw leven geven. Je leert ondanks allerlei gedachten en gevoelens je kwaliteiten te benutten en afstand van deze gedachten te nemen zodat je daar minder door belemmerd wordt. In plaats daarvan leer je je aandacht op belangrijke zaken te richten, soms zullen dat je gedachten of gevoelens zijn, maar het kan ook de omgeving zijn en wat zich daarin afspeelt.